Bijzondere huwelijken tussen 1795 en 1812
Janny Lock
De Franse Tijd was een woelige tijd. Zo waren er, voor en na de bezetting door de Fransen in 1795, grote tegenstellingen tussen de Prinsgezinden en de Patriotten. Die tegenstellingen waren al begonnen vóór 1787, toen Wilhelmina van Pruisen aangehouden werd bij Bonrepas, aan het riviertje de Vlist, om vandaaruit naar Goejanverwellesluis gebracht te worden. Er was een grote watersnood in 1809. Het Continentaal Stelsel, dat in 1810 werd ingevoerd, legde de handel, vooral met Engeland, lam. De streek verarmde snel en na het vertrek van de Franse, Pruisische en Kozakkenlegers in 1814 was de armoede schrikbarend groot.
Desondanks werd er getrouwd, ook in Giessen-Nieuwkerk.
Vermelding van het huwelijk van Johan Bubel en Anna Regina Omeschinsky in de hervormde kerk van Giessen-Nieuwkerk. Regionaal Archief Gorinchem: Hervormde gemeente Giessen-Nieuwkerk, inv.nr.24.
Het eerste burgerlijk huwelijk werd in maart 1796 gesloten tussen 'Cornelis Langerman van Sliedrecht en Gerrigje Pierhaagen van Giessen-Nieuwkerk afkomstig'. Het echtpaar trouwde ook 'over' in de kerk. Op 13 maart 1796 vond het kerkelijk huwelijk plaats. De Prinsgezinde dominee Diemont schreef in het huwelijksregister: 'zijnde alvorens voor de Municipaliteit alhier getrouwd'. De Patriotten waren absoluut niet te spreken over de dominee, maar zeker ook niet over het bruidspaar. De Patriotten begrepen het bruidspaar niet. Waarom nog naar de kerk gaan als je huwelijk al op het gemeentehuis voltrokken was? Volgens hen koos je óf voor het burgerlijk huwelijk óf voor het kerkelijk huwelijk. Met je ene been in het kamp van de Patriotten en je andere been in het Prinsgezinde kamp gaf geen pas. Dominee Diemont werd vanwege dit huwelijk door de Patriotten aangeklaagd bij het Departementaal Bestuur in Den Haag. Hij had het, volgens hen, aangedurfd Cornelis Langerman en Gerrigje Pierhaagen bruid en bruidegom te noemen tijdens de inzegening van het huwelijk in de kerk. Ze waren toch immers al getrouwd en dus de heer en mevrouw Langerman-Pierhaagen?
Het huwelijk werd een politiek schaakspel tussen de dominee en de Patriotten. Een saillant detail is dat de fervente Patriotten zelf lid van de kerk waren en functies bekleedden als diaken en ouderling. De vurigste Patriotten onder hen waren Jan Hagenaar, Jan van 't Hof en Pieter van der Tak, die dominee Diemont maar een lastige burger vonden. Uiteindelijk heeft in deze kwestie het Departementaal Bestuur een schrijven gestuurd aan de Patriotten dat er geen bezwaar was het al burgerlijk gehuwde echtpaar bruidspaar te noemen.
Terugkijkend op dit huwelijk lijkt het een compromis te zijn tussen twee families. Sliedrecht, waarvandaan Cornelis Langerman afkomstig was, was overwegend Patriottisch. Misschien waren de ouders van Gerrigje Pierhaagen dit niet of was voor het bruidspaar de kerk naast het Patriot zijn belangrijk. Dat zullen we nooit weten. De familienaam Pierhaagen wordt, voor zover mij bekend, niet genoemd in verband met Patriottisme noch met Prinsgezindheid.
Een ander huwelijk, buiten de toenmalige normale gang van zaken was een huwelijk in 1804. Dominee Diemont schreef in het kerkelijk huwelijksregister: '12 Oct zijn ter secretary van Giessen-Nieuwkerk in ondertrouw opgenomen Bastiaan Goes, Jongman, geboren te Noordeloos en Cornelia Pals, Jonge Dochter gebooren te Giessen-Nieuwkerk'. Van een huwelijk in de kerk wordt in het kerkelijk huwelijksregister nergens melding gemaakt. Wat bracht dominee Diemont er toe het huwelijk toch te registreren? Wellicht hoopte hij op de tijd dat alles weer bij het oude zou zijn en het kerkelijk huwelijk als standaard gebruikt zou worden. Het tegendeel is gebeurd, het burgerlijk huwelijk werd na 18 november 1811 door Napoleon verplicht gesteld voor er in de kerk getrouwd mocht worden.
Interieur van de hervormde kerk Giessenburg in 1977.
Het huidige artikel 68 van Boek 1 van het Burgerlijk Wetboek omschrijft het als volgt: 'Geen godsdienstige plechtigheden zullen mogen plaats hebben, voordat de partijen aan de bedienaar van de eredienst zullen hebben doen blijken, dat het huwelijk ten overstaan van de ambtenaar van de burgerlijke stand is voltrokken'. Toen Cornelia Pals in 1814 overleed kreeg zij in ieder geval een christelijke begrafenis waarvoor Bastiaan Goes betaalde. De kerk kreeg hiervoor een bedrag van één gulden en vijf stuivers, een bedrag dat beduidend boven het gemiddelde van die dagen lag.
Door de zware tijden vonden er in de periode 1810 tot 1814 in Giessen-Nieuwkerk vrijwel geen huwelijken plaats.
Een huwelijk op 24 januari 1814 was wel heel bijzonder. Het vond plaats tijdens zware inkwartiering van Pruisen en Kozakken in en rond de stad Gorinchem. De kerk van Giessen-Nieuwkerk werd door de Pruisen als alarmhuis gebruikt. Het Korps van generaal Bülow was deels in Giessen-Nieuwkerk gestationeerd ter gelegenheid van de belegering van de vesting Gorinchem. Bülow heeft in 1815 een belangrijke rol gespeeld in de slag bij Waterloo.
Hij werd geboren in 1755 en overleed in 1816. Zijn volledige titel was Bülow von Dennewitz, vrijheer van Bülow, graaf van Dennewitz.
De uniformen van de Pruisische infanterie uit de Franse Tijd zoals ze ook werden gedragen in 1814.
Terug naar de huwelijksakte van 24 januari 1814 die luidt: 'den 24 january Johan Bubel onder-officier onder het Battallion van den Captain van der Frenk, geboortig uit het dorp Grünheide, ampte Tapiau in Oost-Pruissen, met Anna Regina Omeschinsky hier gestationeerd met het Corps van den Generaal Bülow, ter gelegenheid der belegering van de vesting Gorkum'. Het dorp Tapiau heet nu Gwardeisk en ligt in het Russische Oost-Pruisen (Oblast Kaliningrad) op een bergachtige heuvel. Van de bruid is veel minder bekend. Het ligt voor de hand om te denken dat zij als marketentster meetrok met de legertroepen van Von Bülow. Daadwerkelijke dienst als militair deden de dames niet. Zij trokken met het leger mee om levensmiddelen te verkopen en veel van hen verkochten ook zichzelf. Op de genealogische sites is de naam van Anna Regina Omeschinsky niet te vinden, het is dus aannemelijk dat ze niet uit de streek of het land kwam.
Er zullen vast nog meer bijzondere huwelijken voltrokken zijn in die periode waarvan geen melding is gemaakt in de vorm van een kanttekening. De genoemde kapitein Van der Frenk, waaronder bruidegom Johan Bubel diende, heeft een rol gespeeld bij het ondertekenen van de opheffing van het beleg van Gorinchem op het kasteeltje van Schelluinen.
Bronnen:
Kerkelijke archieven van Giessen-Nieuwkerk en Peursum, huwelijksregisters. Regionaal Archief Gorinchem.
www.wikipedia.org.
